Η πιο παλιά εκκλησία στη Δ.Θεσσαλονίκη (φώτο+vid)

Ο ναός του Αγίου Αθανασίου είναι το σύμβολο του Ευόσμου, αλλά και της ευρύτερης περιοχής

Ο Ιερός Ναός Αγίου Αθανασίου στον δήμο Κορδελιού-Ευόσμου είναι ο παλαιότερος μεταβυζαντινός ναός της δυτικής Θεσσαλονίκης, ο οποίος έχει ανακηρυχθεί από τα ιστορικότερα μνημεία στην Ελλάδα.

Η προ του 1818 περίοδος

Τα δυτικά περίχωρα της Θεσσαλονίκης, δηλαδή η περιοχή από το Βαρδάρι ως το Δερβένι, κατά το μεγαλύτερο διάστημα της Τουρκοκρατίας περιελάμβαναν βοσκοτόπια, κτήματα, κήπους, χειμάρρους και έλη. Το 1771 σε τουρκικό τεφτέρι σημειώνονται τρία τσιφλίκια, μεταξύ των οποίων το μεγαλύτερο είναι το Χαρμάν-Κιοΐ (χωριό με αλώνια), που ταυτίζεται σήμερα με τον Εύοσμο και τα Ελευθέρια-Κορδελιό.

Τα τσιφλίκια αυτά καταγράφονται ως χριστιανικά με κατοίκους ασχολούμενους κυρίως με την παραγωγή ξυλοκάρβουνου. Οι υποχρεώσεις τους περιελάμβαναν καταβολή φόρου και ορισμένης ποσότητας από ξυλοκάρβουνα στους Τούρκους.

Στις αρχές του 19^ου αιώνα για άγνωστους λόγους μνημονεύεται ο εξισλαμισμός του ενήλικου γιου του Γεωργίου (Τραγιανού), ο οποίος πήρε το όνομα Αλής και τέθηκε υπό την καθοδήγηση του Αράπ Χατζή Μεχμέτ. Πιθανότατα ο εξισλαμισθείς έλαβε ως κτήμα του μεγάλο τμήμα από το τσιφλίκι. Το πρόσωπο αυτό συνδέεται άμεσα με την ανέγερση του ναού του Αγίου Αθανασίου.

Η ανέγερση του ναού

Η τοπική παράδοση διασώζει την πληροφορία ότι κατόπιν θαυμαστού οράματος ο Αλής αποφασίζει να παραχωρήσει σημαντική έκταση, για να κτίσουν οι χριστιανοί κάτοικοι της περιοχής ένα ναό προς τιμήν του εμφανισθέντος Αγίου Αθανασίου. Η απόφαση τοποθετείται στο έτος 1817.

Η ανέγερση ολοκληρώνεται με την προσωπική εργασία των κατοίκων το επόμενο έτος, σε χώρο όπου παλαιότερα υπήρχαν στάβλοι, οι οποίοι βεβαίως γκρεμίσθηκαν. Η ανθεκτικότητα και η γραφικότητα του κτίσματος (είναι το παλαιότερο σωζόμενο σε όλη την εκτός των τειχών δυτική Θεσσαλονίκη) φανερώνουν την ευσέβεια, την τέχνη και την επιμέλεια των κτιτόρων του ναού σε όλες τις μετέπειτα γενιές των χριστιανών της περιοχής μας. Η συμβολή του παραχωρήσαντος την έκταση, του εξισλαμισθέντος Αλή, φαίνεται ότι ήταν πολύ μεγάλη, διότι και χρήματα προσέφερε, αλλά και φρόντισε με σωζόμενο κιτάπι να «προικοδοτήσει» το ναό με σημαντική πέριξ αυτού έκταση.

Η παράδοση μάλιστα εμμένει στην πληροφορία ότι πήγαινε ο ίδιος κρυφά τις νύκτες εκεί για να προσευχηθεί. Επομένως η όλη ιστορία του αποτελεί μία ακόμη περίπτωση κρυπτοχριστιανού, ο οποίος με τη φαινομενική του αλλαξοπιστία πέτυχε να εξασφαλίσει ναό για τις λατρευτικές ανάγκες των χριστιανών του τσιφλικιού.

Η μαρτυρία των παλαιότερων εικόνων

Απόδειξη της γενναίας οικονομικής συμβολής του κτίτορος «Αλή» αποτελεί και η συλλογή των δέκα παλαιότερων εικόνων του ναού, οι οποίες χρονολογούνται όλες το έτος 1819. Πρόκειται για εικόνες της επαρχιακής μακεδονίτικης αγιογραφίας του 19^ου αιώνα, οι οποίες πρέπει να αποδοθούν πιθανότατα στον αγιογράφο  Μαργαρίτη Λάμπου από την Κολακιά (Πύργος, Χαλάστρα), χωριό με πλούσια παράδοση αγιογράφων που άφησαν έργα τους στις περιοχές Θεσσαλονίκης, Ημαθίας, Πιερίας, Κιλκίς και Χαλκιδικής.

Οι εικόνες του ναού φανερώνουν υψηλή τέχνη. Το γεγονός μάλιστα ότι είναι δέκα και φιλοτεχνήθηκαν με τη χρήση και φύλλων χρυσού αποκαλύπτει εμμέσως πλην σαφώς το χορηγό, που κάλεσε και φιλοξένησε επί μακρόν τον αγιογράφο μέχρις ότου τελειώσει το θεάρεστο έργο του.